SAMSUN'DA PONTUSÇU FAALİYETLER (*)

SAMSUN'DA PONTUSÇU FAALİYETLER (*)

Yrd. Doç.Dr.Nuri YAZICI(**)

Başlangıçta, Batum'dan Sinop'un doğusuna kadar bütün sahili ve İç Anadolu'da Sivas ve Kayseri'ye kadar geniş bir alanı kaplayan Pontos emeli, bazı politik gelişmelerden sonra Samsun'u merkez seçerek faaliyetlerini burada yoğunlaştırmıştı.

Samsun, coğrafi ve ticari önemi sebebiyle Pontos'a başkent olarak seçilince, nüfusça da desteklenerek Rum mucahir iskânı yoluna gidilmiştir. XIX. yy sonlarında Samsun'un Hançerli, Pazar, Kaleiçi, Çayıriçi (Cedid) ve Meğde mahalleleri gibi büyük müslüman mahalleleri yanında, yerleştirilen Rum'larla yeni mahalleler teşekkül etmişti.

Mütakere'den sonraki günlerde ise, muhacir akını artarken, yabancı işgaliyle ve müfettiş ünvanıyla gelen Yunanistan siyasi memurlarının tahriki ve organizesiyle Rum çetelerinin tecavüzleri de şiddetleniyordu; Samsun'un çıkış yolları Rum eşkiyası tarafından kesiliyor, şehirde silahla dolaşılıyor , şehir yakınlarında yaylım ateşi açılarak dehşet havası estiriliyordu.

Rum halkın Osmanlı Hükümetiyle münasebeti kesilmiş gibiydi; özel ve resmi işler için Metropolidhane'ye müracaat ediliyordu. Nisan 192 1 'de Metropolidhane'de yapılan aramalarda, Rum köylülerin kendi aralarındaki mes'elelerin çözümü için Metropolidhane'ye buşvurduğunu gösteren belgeler ele geçmişti. Hatta bunlar arasında, Metropolid'e yazıIan 18 Haziran 1920 tarihli bir mektupta Karagöl, Kurugökçe, Taflan köylerinde 120 tüfek bulunduğu ve mücadele edileceği bildiriliyordu.Yunanistan'ın bağımsızlık günü olan 7 Nisan'da da, Samsun'da büyük nümayişler yapılmıştı. Rum kulüplerinde konferanslar verilmiş, Yunan gemilerinin büyük maketleri. içlerinde mumlar yakılı 0lduğu halde omuzlarda gezdirilerek gösterilerde bulunulmuştu. Yunanlılar tarafından Samsun'a bilhassa önem verildiği anlaşılmaktadır. Kordos Komitesi bölgede faal haldedir. Samsun'a Yunanlı öğretmenler ve para gönderilmektedir. Ayrıca. İstanbul'da Yunanlılar tarafından yapılan izci teşkilatlarından artan silah ve malzemeler sevkediIerek bölgedeki ayaklanma desteklenmiştir.

SAMSUN'DA RUM'LAR TARAFIDAN KURULAN CEMİYETLER İSE ŞUNLARDI:

1- Samsun Rum Muhacirin Cemiyeti (Le Comite des Emigrants de Samsoun) 1918'de Samsun'da kurulmuş olup, başkanı Metropolid Vekili Ef timos Zilon'du. Cemiyetin gayesi, Anadulu'nun çeşitli yerlerindeki Rum nüfusu Samsun bölgesine iskan ederek çoğunluk teminiydi. Metropolidhane'nin aranması sırasında Eftimos Zilon'un odasında tasarlanan Pontos Cumhuriyeti haritası, çeşitli kazalardan düzenlenmiş, Osmanlı Hükümeti aleyhine propaganda malzemesi olabilecek mektupIar ve para makbuzları ele geçrnişti. Metropolidhane kâtibi Andonaki'nin evrakı arasında bulunan, cemiyetin 19181- 919 yıllarına ait kasa defteri hesabına göre toplam gelirleri 20 657 Osmanlı lirasıydı. Bunun 20 635 lirası muhtelif tarihlerde İstanbul Muhacirin Merkez heyeti'nden gönderilmişti. Bu paranın bir kısmı Canik'teki Rum yetimhanelerine harcanırken, büyük bir kısmı da Samsun Rum köylülerine dağıtılmıştı. Fakat, bu paranın ne karşılığı dağıtılmış olduğu belirtilmemiştir. 1919 - 1920 yılı kasa durumu da, 6 1 325 Osmanlı lirasına bağlanmıştı. Bu paranın da bir kısmı İstanbul Pontos Merkez-i Umumiyesi'n den, Osmanlı Bankası yoluyla geliyordu.

2- PONTUS İDMAN KLÜBÜ:(LE CLUB SPORTİF DU PONT)Canik Mutasarrıflığı'nın 31 Mart 1921 tarih ve 287 sayılı gizli yazısında, Dahiliye Vekâleti'ne bu adla bir cemiyetin kurulduğu, aslında bu cemiyetin Asya-i Suğra Cemiyeti'nin bir şubesi olduğu, Metropolid hane'nin tavassutu ve himayesi altında faaliyet göstererek Rum gençlerini fikirleri etrafıda toplayıp, maksadlarını gerçekleştirmeye çalıştıkları, para topladıkları, beyanname dağıttıkları, kendilerine katılmayanları ölümle tehdit ettikleri bildiriliyordu. Bu cemiyet Kadıköy ve İlyasköy'de bir onbaşı ve on Rum gencinden müteşekkil, silâhlı çeteler de kurmuştu.

3- İrfanperverler Klübü ;(Le Club des PhilomaTes) İdman Klübü ile ortak faaliyette bulunan bir Rum cemiyetiydi. Kendi ifadeleriyle "hemcinslerini YunanlıIığa has bir surette terbiye etmek" amacındaydılar.

4- Müdafaa-İ MeŞrute Cemiyeti :(La Defens, Constitutionelle) Cemiyet bir başkan ve biri veznedar , biri sekreter olmak üzere üç üyeden oluşan heyet tarafından yönetiliyordu. Samsun Metropolidhanesi'ndeki aramalarda elde edilen nizamnamesine göre Ünye, Fatsa, Kavak, Havza, Çarşamba, Bafra, Sinop, Inebolu, Tokat, Kırşehir, Kayseri, Ürgüp'de şubeleri bulunuyordu. Yine kendi ifadelerine göre, uğrayabilecekleri tecavüzlere karşı silâhlı bir şekilde teşkilâtlanmışlardı. Bulundukları bölgeleri kısımlara ayırararak, bir âmir ve on Rum gencinden meydana gelen çeteler kurmuşlardı. Samsun kazası da böyle bir takım bölgelere, bölgeler de kısımlara ayrılmıştı.Aynı teşkilatlanma programı köylerde de uygulanıyor, cemiyete girenlere Incil, Hz. Isa, miIlet ve vatan namına yemin ettiriliyordu. Bunu takip için de, cemiyet içinde mahkemeler kurulmuştu. Teşkilât tamamIanınca yirmi yaşından yukarı bütün Rumlar silâhlandırılmış olacaktı.

5-Mukaddes Rum Anadolu Cemİyetİ :(La Saİnte societé Grecque d'Anatolie) Bu cemiyet de kuruluşunu duyuran beyannamesinde, hadiselerin Müdafaa-i Meşrute Cemiyeti'ni kurmayı gerektirdiğini, yine aynı maksadla ''Mukaddes Rum Anadolu Cemiyeti"nin teşekkül ettiğini bildiriyordu. Gece ve gündüz Rum'luğun hizmetinde ve Istanbul, Izmir, Selânik ve Trabzon gibi yerlerdeki mukaddes Rum cemiyetleriyle temasta oldukIarını bildirdikleri bu beyannamede, amaçlarına ulaşmak için Rum halkının yardımı istenmekteydi : zenginlerden altın, fakirlerden para talep edilirken, vatanın feryadına kulak asmayan, itaat göstermiyenlerin ölümIe cezalandırılacağı belirtiliyordu.

6.Rum Teceddüt ve İhya Cemİyetİ ;(La Societe de Renaissance Grecque) Samsun'da kurulan bu cemiyet de, Müdafaa-i Meşrute cemiyeti'nin bir şubesi gibi, onunla işbirliği halinde çalışmıştır.Bu cemiyetler doğrudan İstanbul'daki Rum cemiyetleri ve Patrikhane'nin proğramı doğrultusunda faaliyet gösteriyorlardı. Mâli bakımdan da, bu merkezlerden desteklendikleri gibi, Rum halktan yardım da toplanıyordu. Bu harcamalar özellikle Aralık 1918 ile Ocak 1921 arasına yığılmıştır. Bu yıllar arasında Sarnsun Metropolidhane kasasından toplam 3256 431 kuruş harcama yapılmıştır. Bu paranın büyük bir kısmı, 1 908 085 kuruş' u Sarnsun ve Canik Sancağı'nın diğer kasaba heyetlerine, muhacir iskan ve iaşesi için verilmişti. Köyler ve kasabalarda şahıslara ödenen para miktarı da 993 085 kuruşu buluyordu. Metropolidhane katibi Andonaki'nin evrakı arasında bulunan cep defterinden anlaşıldığına göre Tokat ve Kayseri yetimhaneleri ile Yunan Kızıl Haç Heyeti'ne ise toplam 670 000 kuruş verilmişti. Bu para ve silah desteğiyle sürdürülen faaliyetlerin yanında, işgalcilere casusluk yapıldığı gibi, Türk halkının mukavemetini kıracak propaganda beyannameleri de dağıtılıyordu. Bütün bunlardan maksat mahalli asayişi bozuk gösterip bir yabancı müdahalesini temin ve doğacak buhrandan istifadeyle bu topraklarda bir ''Pontos Devleti'' ilan etmekti.


(*) Dr. Nuri Yazıcı Milli Mücadele de Canik Sancağında Pontuscu faliyetler. (1918-1822); 1989 Ank.
(**) Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi (nuriyazici@bahcesehir.edu.tr)